Sylwetka naukowa

Moje prace badawcze koncentrują się na następujących obszarach: rozwoju przemysłu weterynaryjnego i bioweterynaryjnego, działania służb weterynaryjnych i transformacji prawa weterynaryjnego w kontekście zwalczania chorób zakaźnych i wytwarzania produktów leczniczych dla zwierząt, rozwoju technik z zakresu rozrodu zwierząt, biografiach osób mających znaczny wkład w rozwój nauk weterynaryjnych. Wytwarzanie produktów leczniczych przeznaczonych dla ludzi rozwijało się dynamicznie, a produkcja leków przeznaczonych dla zwierząt stanowiła margines. Problem ten podniesiono na łamach "Przeglądu Weterynarskiego" w roku 1901: "Warto, aby wymieniona komisya wzięła w opiekę również wyrób wszelkich narzędzi i przetworów weterynaryjnych, bo te sprowadzamy już prawie wyłącznie z zagranicy, płacimy za nie drogie pieniądze i to w dodatku głównie niemieckim fabrykantom". Notatka ta stanowiła początek moich zainteresowań tym zagadnieniem. W trakcie analizy materiałów źródłowych udało mi się ustalić, iż pierwszym polskim przedsiębiorstwem wytwarzającym produkty dla zwierząt była Fabryka Wyrobu Surowic i Szczepionek prof. Odo Bujwida, która powstała w roku 1893 w Krakowie. Rok ten przyjmowany jest obecnie jako początek działalności polskiego przemysłu bioweterynaryjnego. Do momentu opublikowania moich badań za czas tworzenia polskiej farmacji weterynaryjnej przyjmowano zakres lat od 1908 do 1910 roku. Do roku 1918 na terenach Polski czynne były 62 firmy zajmujące się produkcją środków leczniczych. W zaborze rosyjskim funkcjonowało 39 zakładów, pruskim - 8, austriackim - 15. W okresie międzywojennym powstało 617 firm, z czego do roku 1939 produkcję chemiczno - farmaceutyczną prowadziło 235. Polski przemysł farmaceutyczny w latach 1918 – 1939 pokrywał 75% zapotrzebowania na środki lecznicze. Coraz większą wagę zaczęto przywiązywać do jakości i nowoczesności produkowanych leków. Duże fabryki przeznaczały znaczne środki finansowe na badania angażując w nie kadrę profesorską najlepszych krajowych uczelni. Firma "L. Spiess i syn" oprócz stworzenia w 1912 roku własnego laboratorium badawczego, była powiązana umowami z naukowcami Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Politechniki Warszawskiej. W firmie "Mgr Klawe" funkcjonowały laboratoria analityczne, fizjologiczne i biologiczne, a przedsiębiorstwo "Fr. Karpiński" posiadało własne laboratorium technologii chemicznej. Dzięki zaangażowanym środkom finansowym i rozwojowi działów naukowych firmy zaczęły ograniczać produkcję preparatów galenowych na rzecz syntezy związków chemicznych. Działalność badawcza doprowadziła nie tylko do stworzenia nowych preparatów, ale przyczyniła się także do powstania czasopism naukowych i wydawnictw popularyzujących dokonania polskiego przemysłu farmaceutycznego. S-ka L. Spiess wydawała czasopisma "Medicamenta Nova" (1912-1913), "Biologia lekarska" (1922-1939), "Medycyna i przyroda" (1937-1939). Ponadto wydawano "Roczny Przegląd Naukowy Piśmiennictwa Lekarskiego". Towarzystwo Mgr Klawe S.A. wydawało "Medycynę współczesną", "Weterynarię współczesną" (1935 - 1939), "Vademecum Klawe". Zakłady L. Nasierowskiego od 1927 roku wydawały miesięcznik "Wiedza lekarska". Periodyki te wysyłano bezpłatnie do lekarzy medycyny, weterynarii i farmaceutów. Rok 1939 i początek wojny przerwał coraz bardziej dynamiczny rozwój przemysłu farmaceutycznego i weterynaryjnego. Jak mocno ukształtowały się jego podstawy pokazał okres powojenny, kiedy to na zrębie firm, o których wspominałem wcześniej powstały Państwowe Zakłady Polfa, Biowet, czy jak to miało miejsce w przypadku Zakładów prof. Odo Bujwida - włączono je do Wytwórni Surowic i szczepionek Biomed Kraków. Prace dotyczące rozwoju produkcji leków i biopreparatów weterynaryjnych podjąłem w trakcie przygotowań do obrony pracy doktorskiej. Po opublikowaniu tejże kontynuowałem je, a efektem było uzupełnienie informacji związanych z prawodawstwem i udziałem lekarzy weterynarii w redagowaniu Farmakopei Polskiej II. Publikacje poszerzające badania mojej pracy doktorskiej zostały wydane drukiem w „Medycynie Weterynaryjnej”, „Życiu Weterynaryjnym’ i przedstawione na 43 Międzynarodowym Kongresie World Association for the History of Veterinary Medicine w formie prezentacji. Jednym z kluczowych elementów medycyny weterynaryjnej była i jest ochrona zdrowia publicznego. Realizowana jest poprzez monitorowanie zdrowia zwierząt i wykorzystywanych w procesie leczenia produktów weterynaryjnych. W okresie międzywojennym kształtował się nie tylko przemysł weterynaryjny i bioweterynaryjny, ale także prawodawstwo regulujące jego funkcjonowanie. Do roku 1939 przygotowano 11 rozporządzeń, które w mniejszym, bądź większym stopniu wpływały na tą gałąź przemysłu. Zaproponowane rozwiązania prawne były nowoczesne, jak na owe czasy o czym świadczy ich obowiązywanie z niewielkimi zmianami do końca XX w. Lekarze weterynarii zostali włączeni do prac nad dokumentami przygotowywanymi dotychczas wyłącznie przez środowisko medyczne i farmaceutyczne. Po utworzeniu Rady Lekarskiej przy Departamencie Spraw Wewnętrznych Tymczasowej Rady Stanu przedstawiony został tej Radzie dnia 31 lipca 1917 roku memoriał o konieczności rozpoczęcia prac nad farmakopeą polską, dokumentem regulującym wytwarzanie i stosowanie produktów leczniczych. Departament Spraw Wewnętrznych, na wniosek Rady Lekarskiej, powołał 12 osobową komisję. Przewodniczącym Komisji został prof. dr Władysław Mazurkiewicz, redaktorem zaś prof. dr Tadeusz Koźniewski. Komisja ta pracowała do roku 1922, kiedy to rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 8 czerwca została przekształcona na Stałą Komisję Farmakopei Polskiej. 1 kwietnia 1930 r. przewodniczącym Komisji został prof. dr Władysław Mazurkiewicz - profesor farmakognozji i botaniki lekarskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Nowym elementem w tworzeniu Farmakopei było wprowadzenie do jej prac zespołu weterynaryjnego, który tworzyli wybitni polscy naukowcy. W skład Stałej Komisji wszedł dr med. i lek. wet. Eugeniusz Wajgiel - profesor chirurgii i okulistyki zwierząt Uniwersytetu Warszawskiego. W Podkomisji Lekarsko - Farmakologicznej pracowali dr Konstanty Łopatyński - profesor chorób wewnętrznych zwierząt domowych Uniwersytetu Warszawskiego. (1892-1948), lekarz weterynarii i biolog, który po studiach w Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie otrzymał w roku 1916 dyplom lekarza wet., a stopień doktora nauk wet. w 1919. Od 1917 pracował jako asystent w Zakładzie Bakteriologii i Higieny, a następnie w Klinice Chorób Wewnętrznych Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, następnie przeniósł się do Warszawy i w 1925 jako zastępca profesora został kierownikiem Katedry Chorób Wewnętrznych Wydziału Weterynaryjnego UW. Habilitował się w 1926, a w 1928 został profesorem. W latach 1931-32 był dziekanem tegoż wydziału. Drugim członkiem podkomisji był doc. dr Wincenty Skowroński z Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. Lekarz medycyny (dyplom uzyskał w roku 1924) oraz lek. wet. (dyplom 1928). Pracę habilitacyjną z zakresu farmakologii i toksykologii obronił w roku 1930 na Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, gdzie pracował w latach 1930–1971 – początkowo jako zastępca profesora (1930–1934), a następnie jako profesor i kierownik Zakładu Farmakologii, najpierw Akademii Medycyny Weterynaryjnej, a potem Instytutu Weterynaryjnego we Lwowie. Jako ciekawostkę możemy podać, że został on wyróżniony tytułem „Zasłużony Profesor ZSRR” . Kolejnym gremium, w skład którego weszli lekarze weterynarii była podkomisja bakteriologiczno - weterynaryjna, którą tworzył obok takiej sławy jak prof. dr Ludwik Hirszfeld, – Kazimierz Legeżyński - profesor mikrobiologii i higieny Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. Dyplom doktora wszech nauk lekarskich uzyskał w roku1923, lekarzem weterynarii został w 1926. Habilitacja z zakresu bakteriologii i higieny zwierząt uzyskał w roku 1929 (na AMW we Lwowie). W latach 1930–1938 piastował funkcję kierownika Zakładu Mikrobiologii i Higieny AMW we Lwowie oraz wykładowcy tego przedmiotu na uczelni, następnie od 1938 r. był profesorem mikrobiologii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Po wojnie pracował jako profesor UJ w Krakowie, a w latach 1952–1965 był profesorem mikrobiologii lekarskiej w AM w Białymstoku. Członkiem zespołu był ponadto dr płk. Marian Mieszkowski - kierownik Wojskowej Pracowni Weterynaryjnej w Warszawie. W chwili oddania Farmakopei do druku, czyli w roku 1937 przewodniczącym był dr Jan Adamski - dyrektor Departamentu Służby Zdrowia Ministerstwa Opieki Społecznej. Skład osób reprezentujących medycynę weterynaryjną pozostał taki sam, jedyną acz istotną zmianą było powołanie samodzielnej Podkomisji Weterynaryjnej, w której pracowali wspomniani wcześniej prof. dr Konstanty Łopatyński i dr płk. Marian Mieszkowski Informacje o tych działaniach przedstawiłem w publikacjach umieszczonych w „Życiu Weterynaryjnym” oraz w trakcie wykładów na spotkaniach naukowych organizowanych przez PTNW i Kujawsko – Pomorską Izbę Weterynaryjną. Nowoczesne technologie od dawna interesowały przedstawicieli nauk weterynaryjnych. Historia wprowadzania technik wspomaganego rozrodu stała się kolejnym obszarem moich zainteresowań naukowych. W ich ramach wyodrębnić możemy kilka podstawowych kierunków: sztuczną inseminację (w tym technologię mrożenia nasienia), transplantację (transfer zarodków), hodowlę zarodków w warunkach in vitro. Początek doświadczeń w tym zakresie datuje się na koniec XVIII w., kiedy to włoski fizjolog Lazarro Spallanzani przeprowadzał takie eksperymenty na zwierzętach. Przełom XIX i XX wieku doprowadził do rozwoju sztucznej inseminacji, która stała się zabiegiem rutynowym, znacznie usprawniającym prace hodowlane. W 1890 r. podjęto też pierwsze doświadczenia nad transplantacją zarodków, które zakończyły się sukcesem. Zauważono duży potencjał metody związany z intensyfikacją produkcji zwierząt o określonych cechach osobniczych, bez ograniczeń stawianych przez fizjologię rozrodu. Długi czas prace te pozostawały na etapie eksperymentów naukowych i dopiero początek lat 70-tych XX wieku wprowadziły te procedury do działań medycznych. Osobnym problemem była hodowla zarodków in vitro, która okazała się jeszcze większym wyzwaniem dla naukowców. Poważne prace doświadczalne podjęto w tym kierunku dopiero w roku 1949 i są one prowadzone do dnia dzisiejszego. W latach 90-tych XX wieku udoskonalono na tyle biotechnologię hodowli zarodków in vitro, że stała się ona jedną z bardziej perspektywicznych gałęzi nauk weterynaryjnych i zootechnicznych. Publikacje omawiające ten temat zostały przedstawione na łamach „Medycyny Weterynaryjnej” i „Życia Weterynaryjnego”. Kontynuacja badań nad tą tematyką będzie jednym z priorytetów mojej dalszej pracy naukowej, co związane jest z realizacją rozdziału poświęconego początkom biotechnologii w rozrodzie zwierząt w książce "Infertility and Assisted Reproduction" pod redakcją Ph.D. Weihua Wanga z Qingdao Institute of Bioenergy and Bioprocess Technology. Częścią wspólną wszystkich moich działań badawczych są osoby tworzące historię poszczególnych dziedzin. W swoich badaniach szczególną uwagę poświęciłem prof. Odo Bujwidowi, który był jednym z pionierów mikrobiologii, higieny i profilaktyki zdrowotnej zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Był także jednym z prekursorów zwalczania zoonoz. Jako student Roberta Kocha i Ludwika Pasteura był propagatorem ich myśli naukowej na ziemiach polskich. W 1885 roku otworzył pierwszą w Polsce pracownię bakteriologiczną, która mieściła się w Warszawie na ul Wilczej 12. W tym właśnie miejscu rozpoczął pierwsze doświadczenia związane ze zwalczaniem gruźlicy u bydła. W 1886 roku otworzył drugą w Świecie stację szczepienia przeciw wodowstrętowi (pierwsza powstała w Paryżu przy Instytucie Pasteura). Był współtwórcą tuberkuliny – preparatu diagnostycznego, która to zawdzięcza swoją nazwę właśnie prof. Bujwidowi. Oprócz pracy badawczej prowadził firmę wytwarzającą surowice i szczepionki stosowane w medycynie i weterynarii. W historii medycyny i weterynarii zapisał się jako pionier polskiej bakteriologii oraz twórca przemysłu biomedycznego i bioweterynaryjnego. Ponadto przygotowywałem opracowania poświęcone m.in. lek. wet. Wandzie Dubieńskiej – pierwszej polskiej olimpijce, prof. Tadeuszowi Jastrzębskiemu, prof. Lechowi Jaśkowskiemu, dr. Janowi Czarnkowskiemu. Większość badań prezentowanych w moich pracach ma charakter oryginalnymi. Szczegółowa kwerenda nie wykazała podobnych publikacji zarówno w polskiej, jak i światowej literaturze. Jedynie opracowania dotyczące prof. Odona Bujwida są poszerzeniem wiedzy w zakresie jego działalności w produkcji leków i biopreparatów dla zwierząt. Współpraca prowadzona z Uniwersytetem Weterynarii i Biotechnologii im. S. Grzyckiego we Lwowie oraz Wydziałem Weterynaryjnym Połtawskiej Państwowej Akademii Rolniczej pozwoliła na otwarcie kolejnego tematu badawczego, który mam zamiar prowadzić w najbliższych latach. Dotyczył on będzie wpływu polskich nauk weterynaryjnych na rozwój tej dziedziny na terenie współczesnej Ukrainy.